روستای لیقوان، نگین سرسبز آذربایجان شرقی، در دامنه‌های کوه سهند و در فاصله ۳۶ کیلومتری شرق تبریز قرار دارد. این روستا با معماری پلکانی و طبیعت بکر خود، هر ساله گردشگران بسیاری را به سوی خود می‌کشاند. لیقوان به دلیل داشتن آب و هوایی خنک و معتدل در تابستان‌ها و سرد و پوشیده از برف در زمستان‌ها، مکانی ایده‌آل برای ییلاق و گذران اوقات فراغت است.
روستای لیقوان در فاصله ۳۶ کیلومتری شرق تبریز و ۲۴ کیلومتری جنوب شهرستان باسمنج قرار دارد. برای دسترسی به این روستا، باید از جاده تبریز-لیقوان عبور کنید که پس از گذر از شهر باسمنج و روستاهای هروی و بیرق، به لیقوان می‌رسید.
تاریخچه روستای لیقوان
روستای لیقوان در تبریز، که در محلی بکر و بن‌بست واقع شده، به عنوان یکی از مناطق ایده‌آل برای دامداری و چرای گوسفندان شناخته می‌شود. این منطقه، که به نام محلی «ممد دره» معروف است، محل زندگی ایلات و عشایر است. لیقوان، که در کنار رودخانه مهران رود و کوه‌های بلند سهند قرار دارد، از تنوع گیاهی بی‌نظیری برخوردار است و گیاهان دارویی مانند پونه، بابونه و قارچ در این منطقه رشد می‌کنند که اهمیت زیادی به آن می‌بخشند. مردم محلی با استفاده از شیر گوسفندانی که از این گیاهان تغذیه می‌کنند، پنیر سفید و خوش‌طعمی تولید می‌کنند که در سراسر خاورمیانه بی‌نظیر است و شهرت پنیر لیقوان نیز به همین دلیل است.
یکی از دلایل جذابیت روستای لیقوان در تبریز، وجود چشمه‌های آب گرم متعدد است که از فعالیت‌های زمین‌شناسی و آثار آتشفشانی کوه سهند نشأت گرفته‌اند. این چشمه‌ها به هم پیوسته و چندین رودخانه را به وجود آورده‌اند که آب‌های معدنی غنی از زمین سرچشمه می‌گیرند، که به دلیل شرایط اقلیمی منحصر به فرد، از بهترین آب‌های معدنی منطقه به شمار می‌روند. در کنار این رودخانه‌ها، کوه‌های محکم و باشکوه سهند قرار دارند که به عنوان نگین سبز در میان کوه‌های ایران شناخته می‌شوند.
جاذبه‌های طبیعی
روستای لیقوان نه تنها به خاطر پنیر معروف خود بلکه به دلیل جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی دیگری نیز شهرت دارد. در این بخش، به برخی از این جاذبه‌ها خواهیم پرداخت.
روستای لیقوان در میان دره‌ها و کوه‌های سرسبز قرار گرفته و منظره‌ای چشم‌نواز را به نمایش می‌گذارد. رودخانه‌های خروشان، چشمه‌های زلال، و مراتع پر از گل‌های وحشی، همگی بخشی از زیبایی‌های این روستا هستند. علاوه بر این، کوه سهند که به عنوان کوه آتشفشانی خاموش شناخته می‌شود، پس‌زمینه‌ای دیدنی برای لیقوان فراهم می‌آورد.
از جاذبه‌های گردشگری لیقوان می‌توان به چشمه‌های معدنی و آب گرم طبیعی لیقوان، دره جنگلی و گردشگری لیقوان، عمارت سنگی لیقوان (داش عمارت)، پل حاج سالار لیقوان (حاج سالار کورپوسی)، زاغه‌های طبیعی سردخانه بزرگ لیقوان و حمام تاریخی لیقوان اشاره کرد.
حمام تاریخی لیقوان
روایت است در لیقوان قدیم، مرحوم حاج سالار، که در آن دوره ارباب روستا بوده‌اند، روزی برای شکار به دره لیقوان رفته و به صورت اتفاقی شاهد صحنه‌ای ناراحت‌کننده شد. کشاورزی پس از بازگشت از کوه، در حال شستشوی بدن خود در رودخانه لیقوان چای بود که این منظره، حاج سالار را به شدت متأثر ساخت.
این واقعه، انگیزه‌ای شد برای احداث حمامی در روستا که امروزه به عنوان یکی از قدیمی‌ترین بناهای عمومی لیقوان شناخته می‌شود و پیشینه‌ای به دوران اوایل قاجار دارد. مرحوم حاج سالار لیقوان با همت و سرمایه شخصی، این بنای ارزشمند را جهت رفاه و آسایش مردم محلی بنا نهاد و همزمان، کانال آب زیرزمینی را از رودخانه به سمت حمام هدایت کرد. این کانال، که در اصطلاح محلی به آن “کوره” گفته می‌شود، همچنان در چند نقطه توسط اهالی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
حمام دارای ساختمانی گنبدی شکل است و مصالح به کار رفته در آن از سنگ و ملات مخصوص تشکیل شده است. برای گرمایش کف حمام، کوره‌گذاری در زیر آن انجام شده و طرز طاق‌بندی سقف و فاصله منظم ستون‌بندی دیوارها، نشان از مهارت بالای سازنده آن دارد.
بر اساس گفته‌های افراد پیشین، حمام در ابتدا به صورت خزنه بوده و شستشو در آن به شیوه آب‌تنی انجام می‌شده است. در حدود سال ۱۳۵۰ خورشیدی، تغییراتی در ساختار داخلی حمام اعمال شده و خزنه به دوش حمام تبدیل گردیده که از آن پس، استحمام به صورت انفرادی امکان‌پذیر شده است.
طبق نقل‌قول‌ها، مرحوم حاج سالار لیقوانی برای ساخت این بنا، که طاق‌ها را با استفاده از گل ساخته‌اند، کار را به بنّاهایی از کشور شوروی سابق واگذار کرده بودند.
محصولات تولیدی در روستای لیقوان
محصولات تولیدی در روستای لیقوان شامل جو، گندم، سیب، گردو، سیب زمینی، شیر، خامه، دوغ، کره، روغن حیوانی، گلابی، کشک، نخود و پنیر لیقوان می‌باشد که پنیر لیقوان به دلیل کیفیت بالا شهرت جهانی دارد.
یکی از جاذبه‌های بی‌بدیل لیقوان، پنیر معروف آن است که به عنوان یکی از بهترین پنیرهای ایران شناخته می‌شود. پنیر لیقوان، که از شیر گوسفندانی که در مراتع پر از گیاهان دارویی چرا می‌کنند تهیه می‌شود، دارای طعمی متمایز و بافتی نرم است. این پنیر به دلیل داشتن حفره‌های ریز و رنگ سفید خالصش، که نشان‌دهنده کیفیت بالای شیر گوسفندی است، معروف است.
بهترین برند پنیر لیقوان | شرکت عطابخش
در میان تولیدکنندگان پنیر لیقوان، برند عطابخش به عنوان یکی از باسابقه‌ترین و معتبرترین تولیدکنندگان شناخته می‌شود. خانواده اشرفی لیقوانی، که از سال ۱۳۵۹ شمسی در این حرفه فعالیت دارند، با حفظ روش‌های سنتی و توجه به استانداردهای بهداشتی (نشان سیب سلامت، بارکد ملی و بین‌المللی، نشان HACCP، نشان ایزو 22000 و ایزو 9001)، پنیر لیقوان را با برند عطابخش به بازار عرضه می‌کنند. این محصولات علاوه بر اقصی نقاط کشور، به کشورهای قطر و روسیه نیز صادر می‌شوند. پنیر لیقوان عطابخش، با ترکیبی از سنت و صنعت و بدون استفاده از هرگونه نگهدارنده شیمیایی، تولید و پس از یک دوره قرنطینه و جاافتادن در زاغه‌های سنتی، برای فروش آماده می‌شود.
پنیر لیقوان نقش مهمی در اقتصاد روستا دارد. تولید و فروش این محصول نه تنها منبع درآمد برای تولیدکنندگان محلی است بلکه به ترویج گردشگری نیز کمک می‌کند. گردشگران بسیاری برای تجربه طعم اصیل پنیر لیقوان و خرید مستقیم از تولیدکنندگان به این روستا سفر می‌کنند.
پنیر لیقوان نه تنها یک محصول غذایی بلکه نمادی از میراث فرهنگی و تاریخی روستای لیقوان است. این پنیر، که با دستان ماهر و دل‌های عاشق تولید می‌شود، بخشی از هویت این منطقه را تشکیل می‌دهد و به عنوان یکی از گنجینه‌های ارزشمند ایران به جهانیان معرفی می‌شود. امید است که با حمایت و توجه بیشتر، پنیر لیقوان و روستای آن بتوانند به عنوان میراثی دیرپا برای نسل‌های آینده باقی بمانند.
